David Chong yang mula menternak lebah kelulut pada sembilan tahun lalu. Beliau memulakan operasi dengan lebih daripada 10 sarang lebah, dan telah berkembang secara berterusan kepada lebih 3,000 sarang lebah pada masa ini.

Beliau menegaskan bahawa tempat meletak sarang lebah adalah kunci terpenting untuk menternak lebah. Mesti ada nektar yang mencukupi di sekitar lokasi dan tiada pencemaran racun perosak. Sarang lebahnya letak di kawasan pergunungan, dengan sebab bukan sahaja nektarnya banyak, malah persekitaran tanpa pencemaran lebih sesuai untuk kehidupan lebah kelulut.

David Chong melabur dalam industri penternakan lebah kelulut pada sembilan tahun lalu. Ia telah berkembang daripada lebih 10 sarang lebah kepada lebih 3,000 sarang pada masa ini. Madu, propolis dan debunga yang dihasilkan secara stabil dibekalkan ke banyak pasaran domestik dan sejumlah kecil eksport. 

David telah menternak lebah kelulut selama 9 tahun, dan beliau terus mengembangkan skala dan meningkatkan pengeluaran. Selain menjual madu tulen, David juga menghasilkan madu yang direndam dalam pelbagai bahan.

 

Stabil Selepas 2 Tahun

Lokasi penternakan lebah David terutamanya di Temiang, Negeri Sembilan, dan mempunyai kedai tempatan yang menjual produk lebah kelulut sendiri, dan juga berfungsi sebagai kawasan pameran ternakan lebah untuk dikunjungi orang ramai.

Mengenai melibatkan diri dalam penternakan lebah, David berkata bahawa beliau mendapati lebah membuat sarang dan mengandungi madu di kebunnya, jadi beliau mempunyai idea untuk penternakan lebah.

Apabila David mengetahui bahawa lebah di kebun itu adalah lebah kelulut, beliau mula mencari maklumat dan menghadiri kursus berdasarkan penternakan berkaitan, dan kemudian mula berternak dengan lebih daripada 10 sarang lebah.

Beliau mengakui penternakan awal tidak berjaya, tetapi dengan berusaha bersungguh-sungguh dan meminta nasihat dan belajar secara dalam talian. Penternakan telah stabil dua tahun kemudian, dan pengeluaran madu beransur-ansur meningkat.

David menegaskan bahawa perkara yang paling penting untuk penternakan lebah adalah lokasi letak sarang lebah mesti sesuai, dan mesti mempunyai sumber madu yang mencukupi di sekelilingnya dan tiada pencemaran racun perosak, supaya lebah boleh "menetap".

Katanya, biasanya beliau meletakkan sarang lebah di beberapa lokasi di kawasan hutan dan pergunungan, dengan sebab bukan sahaja terdapat sumber madu yang kaya, malah persekitaran yang tidak mencemarkan lebih sesuai untuk hidup lebah kelulut.

Walau bagaimanapun, jika sarang lebah letak di dalam hutan yang besar, sebahagian kecil akan dirosakkan oleh beruang, monyet, tupai dan haiwan lain. Ini adalah kerugian yang tidak dapat dielakkan kerana tidak boleh dijaga sepanjang hari. Oleh itu, sarang lebah baru perlu diisi semula dari semasa ke semasa untuk memastikan pengeluaran madu.

Mesti ada sumber madu yang mencukupi di sekitar tempat sarang lebah letak dan tidak patutnya ada pencemaran racun perosak, supaya lebah kelulut dapat mendiami.

 

Periksa Setiap Dua Minggu

Disebabkan letak di dalam hutan, David hanya boleh datang memeriksa sarang lebah dua minggu sekali.

Katanya, walaupun penternakan lebah agak mudah untuk diuruskan, namun tetap perlu memeriksa sarang lebah dari semasa ke semasa terutama di kawasan hutan yang sukar dijaga. Selain memerhati sama ada ia dirosakkan oleh haiwan liar, penternak mesti juga meneliti sumber madu dan lebah liar hutan yang akan bersaing dengan lebah kelulut untuk madu.

Beliau menegaskan bahawa jarak penerbangan lebah kelulut boleh mencapai 3 kilometer dalam perjalanan pergi dan balik. 

Jika sumber nektar di sekitar tapak berkurangan atau lebah kelulut menghadapi ancaman alam sekitar seperti racun perosak, sarang lebah mesti dipindahkan ke tapak stok lain yang sesuai. Pemindahan sarang hanya boleh dijalankan apabila lebah kelulut sedang berehat pada waktu malam, kerana jika pindah pada siang hari akan membuat lebah kelulut yang keluar untuk mengambil madu tidak dapat mencari sarang mereka dan terbang ke tempat lain, yang sangat mempengaruhi bilangan koloni lebah.

Di samping itu, dalam pengurusan lebah kelulut, penternak juga perlu memberi perhatian kepada pencerobohan sarang lebah oleh lalat askar hitam. Apabila ditemui, ia perlu ditangani segera untuk mengelakkan lebih banyak lebah kelulut menderita.

David berkata bahawa penternakan lebah juga perlu menambah sarang lebah mengikut keadaan, untuk menggantikan yang dimusnahkan dan pengembangan penternakan, untuk menggalakkan peningkatan pengeluaran madu yang stabil.

Terdapat 35 spesies lebah kelulut di Malaysia, di mana 4 daripadanya kebanyakannya diternak, dan 4 spesies ini mempunyai rasa madu yang berbeza.

 

Madu mesti Cukup Masak

David menegaskan terdapat 35 spesies lebah kelulut di Malaysia. Pada masa ini, empat spesies daripadanya biasa diternak terutamanya Heterotrigona itama, Geniotrigona thoracica, Tetragonula melina dan Lepidotrigona terminata. Perisa madu bagi empat jenis lebah kelulut ini juga berbeza.  Antaranya, lebah H. itama mengumpul madu daripada pelbagai bunga, dan rasa madunya sedikit masam, T. melina  kebanyakannya mengumpul madu Akasia, yang rasanya manis, G. thoracica mengumpul madu bunga liar di hutan, dan madunya sedikit rasa masam, L. terminate pula lebih istimewa, ia mengumpul jus lateks yang dirembeskan oleh pokok, dan madu akan mempunyai rasa berasap.

David berkata antara empat spesis lebah kelulut tersebut, H. itama adalah yang paling biasa diternak. Oleh kerana hasil madunya agak tinggi, satu sarang boleh menerima purata 1.5 hingga 2kg madu setiap kali, manakala T. melina hanya mempunyai 800 g madu setiap kali. 

Jumlah hasil madu kedua-dua spesis ini adalah sangat berbeza. Sudah tentu, terlalu panas atau terlalu banyak hujan boleh menjejaskan pengeluaran madu.

David berkata, sebenarnya, seperti sayur-sayuran dan buah-buahan, madu mesti "matang" sebelum dikutip, jadi setiap sarang lebah hanya mengumpul madu sekali setiap tiga bulan, dan menyimpannya selama tiga bulan selepas pengumpulan, lalu menjualnya apabila ia "masak". Pada masa ini, David boleh memperoleh purata 600-700 kg madu sebulan. Madu ini kebanyakannya dieksport ke di merata tempat di negara kita, dan sejumlah kecil juga dieksport ke Singapura, China dan negara-negara Timur Tengah.

Setiap sarang lebah menggunakan alat sedutan untuk mengumpul madu setiap tiga bulan sekali, dan madu kelulut yang dikumpul perlu disimpan selama tiga bulan untuk "masak" sebelum dijual.

 

Madu Rendam dengan Pelbagai Bahan

David menegaskan bahawa madu kelulut dibalut dengan propolis, dan ia perlu ditapis sekurang-kurangnya tiga kali selepas dikumpul dengan alat sedut, akhirnya dibotolkan atau direndam dengan bahan lain.

Menurutnya, selain menjual madu tulen, beliau juga akan merendam halia Bentong, bawang putih, lemon, Tongkat Ali atau bahan-bahan lain dalam madu untuk menghasilkan madu dengan rasa bahan tersebut dan masing-masing mempunyai fungsi tersendiri.

David berkata, tempoh rendaman adalah selama 6 hingga 8 bulan, dan madu halia Bentong yang terhasil boleh buang angin dalam badan, madu bawang putih boleh meningkatkan fungsi paru-paru dan melegakan alahan hidung, madu lemon boleh mencegah kanser, madu Tongkat Ali membantu membuka penyumbatan vaskular.

Pada masa yang sama, David juga menghasilkan propolis dan produk debunga. Katanya, ia mengambil masa 3 hingga 4 bulan untuk mengeluarkan debunga daripada propolis, tanpa menyentuh air, supaya ia benar-benar kering dan kemudian diproses menjadi serbuk.

Pengurusan David dalam penternakan lebah kelulut telah mendorongnya mendapat sijil myGAP. Pada masa yang sama, usahanya juga tercermin dalam fakta bahawa label madu dan produk lain boleh dicetak dengan pensijilan Jabatan Pertanian dan Jabatan Perhutanan, yang bermaksud bahawa produk itu diiktiraf oleh unit kerajaan yang berkaitan.

Beliau juga sering dijemput untuk menganjurkan kursus dan kuliah penternakan lebah kelulut bersama-sama dengan kerajaan, dan komited untuk mempromosikan pembangunan industri penternakan lebah tempatan.

Debunga dikeluarkan dari propolis untuk didedahkan kepada matahari selama 3 hingga 4 bulan, dan selepas ia benar-benar kering, ia diproses menjadi serbuk.