Oleh: Busral Karim Mohd Yusob

ASAM gelugur, atau juga dikenali sebagai Garcinia atroviridis, adalah sejenis tumbuhan tropika yang   banyak terdapat di Malaysia, khususnya di pantai timur Semenanjung Malaysia seperti di Kelantan dan Terengganu. Penanaman secara besaran tidak di banyak dilakukan tetapi ada pengusaha yang jadikan sebagai tanaman   sampingan di kawasan dusun buah- buahan.   

Buahnya digunakan secara meluas dalam masakan tradisional, selain mempunyai nilai komersial dalam   industri makanan dan kesihatan.   Permintaan terhadap asam gelugur   semakin meningkat kerana khasiatnya sebagai bahan tambahan dalam produk kesihatan dan juga sebagai bahan   perasa dalam masakan.

Buah asam gelugur yang berasa sangat masam diproses sering dijadikan   bahan perisa menambah rasa kemasaman dalam pelbagai masakan Melayu seperti masakan asam pedas, masak lemak (termasuk jenis “cili api”), masak singgang, gulai, laksa, sambal dan segala jenis masakan lain; ia juga dijadikan bahan   menghilangkan rasa atau bau hanyir yang terdapat pada ikan atau daging. 

Pucuk muda yang mentah atau dicelur dibuat makanan bersama dengan budu, cencaluk,  sambal belacan atau lain-lain pencecah ketika makan nasi. Buah muda asam gelugur boleh dibuat campuran dalam sambal belacan. Pucuk mudanya boleh dijadikan ramuan dalam nasi ulam dan nasi kerabu. Daun muda dan bunganya juga boleh   dimasukkan ke dalam masakan asam pedas dan   masak lemak cili api seperti mana buah asam. Buah,  bunga dan pucukmya boleh bertindak sebagai   antioksidan.

En. Isa Mat menanam asam gelugur bagi mengganti pokok durian yang mati.

 

Adakah penanaman asam gelugur memberikan pulangan komersial yang baik?

Untuk mendapatkan jawapan, perlulah merujuk   kepada pengalaman seorang petani yang menanam pokok asam gelugur sebagai tanaman sampingan.   

En. Isa Mat Jadi adalah seorang petani dari Lambor Kiri, Daerah Perak Tengah yang menjalankan   kegiatan pertanian menanam padi, kelapa sawit, durian, kelapa pandan, limau kasturi dan juga asam gelugur. 

Mula terlibat dengan penanaman asam gelugur pada tahun 2019.  Punca mula menanam gelugur   untuk membuka peluang kepada ahli keluarga yang lain terlibat secara sampingan. 

Oleh kerana tanah untuk menanam asam gelugur bukannya di tempat baru, dan memadai ditanam di antara pokok   buahan sedia ada, tentulah penanaman asam   gelugur meberi peluang untuk pendapatan   tambahan tanpa risiko besar. 

Mula menyedari peluang apbila pokok durian yang ditanam ada yang mati. Untuk mengganti pokok   durian yang mati, maka ditanam asam gelugur   kerana penjagaan yang lebih mudah tidak   memerlukan tumpuan sepenuh masa. 

Setelah empat tahun menyelia dan mengawasi pembesaran pokok, beliau telah mula nampak   hasil awal. Sungguhpun belum dijual secara   komersial, pengalaman yang dilalui untuk   membesarkan pokok asam gelugur dikongsi   bersama dalam artikel ini.

Pucuk asam gelugur boleh dibuat asam pedas.

 

Kesedaran Potensi Asam Gelugur

En. Isa Mat Jadi adalah seorang petani yang melihat peluang menjadikan tanaman asam gelugur sebagai tanaman berpotensi kerana tidak banyak tumpuan oleh rakyat Malaysia dalam menanam tanaman ini. Harga di pasaran masih tinggi oleh kerana   kurangnya pengeluaran untuk memenuhi permintaan.

Pokok asam gelugur mudah ditanam, dijaga dan   tidak terdedah kepada ancaman penyakit.   Pendapatan juga berterusan, kerana hasil daripada pokok ini tidaklah bermusim. 

Proses menjadikan asam keping daripada buahnya juga mudah dilakukan tanpa penggunaan kilang, dan boleh dilakukan oleh ahli keluarga, seterusnya boleh juga membantu meningkatkan pendapatan keluarga. 

Pada masa ini hasil kering asam gelugur boleh   dijual ke pembekal dengan harga RM12/kg, dan untuk menghasilkan 1 kg memerlukan lebih kurang 6 buah asam gelugur yang masak. Bagi 100 pokok yang ditanam oleh En. Isa, beliau berpotensi   memperolehi sehingga 200 kg asam keping yang dikeringkan.

Penanaman Untuk Tujuan Komersial

Penanaman asam gelugur tidak memerlukan   penjagaan yang intensif, menjadikannya sesuai   untuk projek komersial. Pokok ini sesuai ditanam di kawasan yang mempunyai iklim panas dan lembap, serta mendapat cahaya matahari yang mencukupi sepanjang hari. Tanah yang sesuai adalah tanah yang berstruktur baik, seperti tanah liat berpasir yang mampu mengekalkan kelembapan tetapi tidak bertakung air. 

Anak benih boleh diperoleh dari biji atau melalui kaedah keratan batang. Benih perlu direndam dan dijemur sebelum ditanam untuk meningkatkan   kadar percambahan. Pada masa ini ramai   penanam pokok ini menggunakan kaedah tut yang boleh menghasilkan kualiti buah yang lebih baik, dan dapat juga memendekkan tempoh kutipan hasil.

Asam Gelugur jenis ini lebih tebal isinya dan cepat berbuah.

 

Benih yang telah bercambah boleh dipindahkan ke kawasan tanaman pada jarak sekitar 7-8 meter   antara satu sama lain untuk memberi ruang yang mencukupi apabila pokok membesar. 

Pokok asam gelugur memerlukan baja organik pada peringkat awal pertumbuhannya untuk   mempercepatkan perkembangan akar dan pucuk. Baja NPK boleh digunakan mengikut keperluan.   Perbelanjaan kasar bagi penyediaan baja adalah RM30 /100 pokok, dan ditaburkan di perdu pokok tiga bulan sekali. 

Kadar penyiraman dan penjagaan tidaklah intensif, dan boleh dibuat secara sederhana dan penjagaan asas seperti pemangkasan dilakukan bagi   memastikan pokok tumbuh dengan sihat. Penggunaan racun perosak yang minima digalakkan bagi mengekalkan kualiti buah. 

Bagi penanaman benih tut penjagaan peringkat awal memerlukan pangkas atau penyokong supaya pokok dan tumbuh menegak dan tidak menjalar. Penjagaan ini berterusan hinggalah ukur lilit pokok mencapai ukur lilit lebih daripada 200 mm, atau   sehingga batang pokok boleh tumbuh sendiri tanpa sokongan. 

Pokok asam gelugur mula berbuah dalam masa 5 hingga 7 tahun selepas penanaman. Buah yang matang dipetik dan dikeringkan sebelum diproses menjadi asam keping. Produk ini boleh dijual dalam bentuk kering, serbuk, atau diekstrak untuk   kegunaan industri.

Keuntungan 

Permintaan untuk asam gelugur semakin   meningkat, khususnya dalam industri herba dan kesihatan di dalam dan luar negara. Dengan pelan pemasaran yang betul, penanaman asam gelugur dapat menjana pendapatan yang lumayan.   Harga pasaran bagi asam keping yang telah diproses juga agak tinggi, menjadikannya satu peluang yang   menguntungkan bagi usahawan. Pada masa ini, purata harga sekilogram asam yang telah dihiris dan dikeringkan adalah RM12/kg.

Proses Kenalpasti Lokasi

Pokok asam gelugur biasanya boleh ditanam di   celah-celah pokok buah-buahan lain sama ada pokok durian, rambutan atau langsat.   

En. Isa yang telah pun terlibat dengan penanaman durian dan limau kasturi, telah pun menanam pokok asam gelugur di celah-celah tumbuhan sedia ada. 

Kawasan yang dipilih perlulah ada saliran yang baik, dan hendaklah boleh dilakukan pembersihan   daripada rumput dan belukar. 

Pemagaran kawasan juga tidaklah keperluan   penting kerana pokok ini bukannya tarikan kepada haiwan seperti kera atau babi.

Dipetik sebelum masak supaya senang dipotong menjadi asam keping.

 

Yang perlu dijaga peringkat awal adalah daripada serangga perosak yang memakan daun muda. 

Keperluan sumber air yang perlu pada peringkat awal pertumbuhan hanya memerlukan sumber air perigi atau air parit, sekiranya berlaku kemarau berpanjangan.

Perolehan Benih

Benih boleh diperolehi daripada nurseri tempatan dengan harga RM15 sepokok. Sekiranya kuantiti yang banyak diperlukan, bolehlah diperolehi   daripada pembekal benih sama ada dalam atau luar negara. Anak benih yang dihantar ke tapak akan   ditanam dalam lubang berukuran 1 kaki x 1 kaki x 1 kaki dalam, dan ditutupi dengan tanah terpilih dan baja penggalak tumbuh.

Penjagaan Peringkat Awal

Tiga tahun pertama memerlukan penjagaan dan penyeliaan untuk memastikan pokok muda tidak mati akibat kekurangan air, dan akibat daripada serangga perosak. Pokok yang ditut juga perlu   diletakkan pancang kayu untuk menggalakkan pokok tumbuh menegak, sehingga pokok mempunyai batang yang ukur lilit 200mm. 

Cabang dan ranting juga perlu dipangkas untuk   menggalakkan pertumbuhan dahan baru. Rumpai dan tumbuhan kecil yang lain juga perlu dihalang daripada mengganggu pertumbuhan pokok.

En. Isa Mat membakar tunggul durian sebelum boleh menanam asam gelugur.

 

Pemprosesan Kepingan Asam Gelugur

Buah yang masak akan berwarna kuning keemasan boleh dipetik daripada pokok. Proses mengait buat dilakukan dan buah dikumpulkan untuk dibawa balik ke rumah untuk proses selanjutnya. 

Di rumah, isteri dan anak En. Isa akan menghiris buah menjadi kepingan nipis, dan akan dijemur   sehingga beberapa hari sehingga warna bertukar menjadi perang kehitaman. 

Buah yang dikeringkan dikumpul dan ditimbang   untuk dihantar kepada pemborong. 

Hasil dari jualan asam gelugur kering boleh mencecah sehingga RM100 seminggu, bergantung kepada harga pasaran di antara RM9 hingga RM17 sekilogram.

Kesimpulan 

Penanaman asam gelugur untuk tujuan komersial adalah satu usaha yang berpotensi tinggi untuk dikembangkan. Dengan kos penyelenggaraan yang rendah dan permintaan yang stabil, asam gelugur boleh menjadi sumber pendapatan yang menarik, terutamanya di kalangan petani dan usahawan   tempatan yang berminat dalam bidang pertanian herba.